Azerbaycan ordusunun 44 günün ardından gelen ezici zaferi sonrası Ermenistan'ın yenilgiyi kabul ettiği anlaşmada önemli maddelerden biri de Bakü - Nahçıvan koridorunun yeniden açılacak olması. Böylece, uzun yıllardır kara bağlantısının sağlanamadığı Türkiye-Azerbaycan-Nahcivan arasında hem karayolu hem de demiryolu bağlantısı kurulmuş olacak.

Anlaşmanın Türkiye açısından önemi ise, Türkiye hem Azerbaycan ile kara bağlantısı sağlamış olacak hem de Azerbaycan üzerinden Uzakdoğu ve Orta Asya’ya bağlanmış olacak. 

Konumu açısından kritik bir noktada bulunan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Türkiye'yi Türk Cumhuriyetleriyle birbirine bağlayan tek toprak parçası. Azerbaycan ile kara bağlantısı 1920 yılında koparılan Nahçıvan, 100 yıldır ana vatanından ayrılmış bir Azerbaycan toprağı. Sovyetler döneminde inşa edilen ulaşım ağları ise, 90’ların başındaki Karabağ Savaşı'ndan bu yana kullanılamaz halde.

Nahçıvan hattı ilk olarak 2008’de Binali Yıldırım’ın Ulaştırma Bakanlığı döneminde ilk defa etütleri yapılan bir projeydi. O tarihte Gürcistan özelinde bazı problemler çıksa da Yıldırım’ın girişimiyle Bakü-Tiflis-Kars projesi ilerletilmişti. 

Türkiye, Azerbaycan’ın Karabağ zaferinin ardından demiryolu projesinde ilk adımı attığını açıkladı. Konuya ilişkin konuşan Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu, Nahçıvan’a yeni demir yolu yapılacağını açıklayarak, “Bakü-Tiflis-Kars Demir Yolu’nun ana damarlarından Divriği-Kars hattında kapasiteyi 5 milyon tondan 20 milyon tona çıkaracağız. Azerbaycan’daki yeni gelişmeler sonrası Nahçıvan tarafına bir demir yolu planlıyoruz, onun da etüt plan çalışmaları bitmek üzere” ifadelerini kullandı.

2020 Şubat’ında da Cumhurbaşkanı Erdoğan Azerbaycan’a gitmiş ve bir dizi anlaşma imzalanmıştı. Aliyev ile ortak basın toplantısında Kars-Iğdır-Nahçıvan demiryolu hattı ve Kars-Nahçıvan gaz hattının yapılacağı açıklanmıştı. Erdoğan konuşmasında şöyle demişti: “Siyasal alanda önemli bir adım Nahçıvan ve Türkiye arasındaki demir yolu meselesidir. Bu, Nahçıvan`nın gelişimi bakımından çok önemlidir. Bir başkası ise Nahçıvan`da sınıra kadar, aynı şekilde, Iğdır`dan da sınıra kadar doğalgaz boru hattının çekilmesidir. Böylelikle, takriben 160 kilometrelik boru hattının çekilmesi ile Nahçıvan doğalgazla ilgili daha elverişli imkan elde edilecektir.”

Kars-Iğdır-Nahçivan hattı için ilk ön etüt çalışmalarına 2018 yılında başlanmıştı.

Demiryolu hattının Türkiye açısından önemi;

Türkiye ile Orta Asya arasında jeopolitik ve jeo-ekonomik anlamda yeni bir dönem başlayacak. Türk dünyasının içinde yapay bir coğrafi engeli ortadan kalkarken, bölgenin uzun vadede Türkiye ve Orta Asya arasında önemli ticaret ağı olması da bekleniyor.

Taşımacılıkta açılacak koridor ile birlikte bölgeye komşu tüm ülkeler için yeni bir ticaret potansiyeli oluşturacak. 

Nahçıvan'daki muhtemel hattın yeri, mesafesi ve kullanım şekli, ikili ve çoklu ticareti, kargo taşımacılığı ile turizme kadar bölgeye ekonomik olarak yeni bir soluk getirecek. Böylece Türkiye'nin Orta Asya ile ihracat potansiyeli artacak, Türkiye'nin bölgede eli güçlenecek.

Türkiye-Nahçıvan-Azerbaycan ve oradan Hazar'a kadar uzanan bir kuşak, sadece Güney Kafkasya için değil Çin'den Avrupa'ya uzanan İpek Yolu için de önemli fırsatlar doğuracak.

Zenzegur koridoru

Nahçivan-Bakü karayolu bağlantısı Zengezur koridorundan geçecek. Zengezur, bugün Ermenistan toprakları içinde kalıyor. Tarihi Azerbaycan toprağı olan bölge, 1828 Türkmençay anlaşmasının ardından adım adım el değiştirdi. Sadece Azerbaycan'ı Nahcivan'dan değil, Anadolu'yu da Türk dünyasından ayırdı.

Bu irtibatın kurulması, Türkiye’nin Azerbaycan’a ve oradan da Orta Asya’ya doğrudan erişimi açısından hayati önemde. Çünkü Türkiye, Azerbaycan ve Orta Asya’ya karayolu taşımacılığı için ya Gürcistan ya da İran güzergahını kullanmak mecburiyetindeydi.

Süreç nasıl ilerleyecek, belirsizlikler neler

Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan arasında 10 Kasım’da imzalanan anlaşmada bazı belirsizlikler bulunuyor. Bu koridorun ne zaman kurulacağı, kontrolünün kimde olacağı. Rus yönetimi anlaşmada bunu muğlak bırakmış durumda. Bu konuda Türkiye, Rusya ve Azerbaycan arasında görüşmeler devam ediyor.

Nahçıvan, namı diğer “Şark Kapısı” sadece “Türk Kapısı” olmanın dışında Kafkasya ekseninde barış ve huzurunu tesis edecek, uzun yıllar birbirinden kopan Türk toplumlarını hem ekonomik, hem ticari, hem de kültürel olarak birbirine daha sıkı bağlayacak bir öneme sahip.

Aydın Öztürk (Twitter: @oztrk_aydnTR)